-AĞIRNAS-
Ağırnas’ın 500 m kadar batısında bulunan Koramaz Vadisi’nin kuzeybatıya bakan duvarında kayalara oyularak inşa edilmiş oldukça büyük bir yerleşim mevcuttur. Bu tür kaya yerleşimlerine Kapadokya’nın farklı yerlerinde rastlansa bile Ağırnas / Koramaz Vadisi’nde bulunan kaya yerleşimleri, birçok açıdan yukarıda bahsedilen tüm bu diğer yapılardan farklıdır.
İlk ve en önemli fark; Ağırnas / Koramaz Vadisi’nde bulunan kaya yerleşimlerinin Kapadokya’da bulunan Zelve veya Çavuşin gibi benzerlerinden çok daha uzun bir sürece yayılmış olmasıdır. Hem bu yapıların yüzyıllar boyunca değiştirilerek kullanılmaya devam edilmesi, hem de süregelen erozyonun vadi duvarlarında yarattığı tahribat dolayısıyla burada bulunan kaya oyması yapıların çoğunun ilk kazılış tarihini tahmin edebilmek çok zor olsa da, vadinin bu kısmında ölçüp haritaladığımız toplam 154 kaya oyması yapının içinde 11 adet Erken Bizans Dönemi’ne tarihlenen kilise ya da, Ağırnas’ta bulunanlara ilave olarak 4 farklı yeraltı savunma yapısı bulunması bu kaya yerleşiminin tarihi hakkında ipucu vermektedir. Ama, asıl ilginç nokta, bu yapılar arasında bazılarının çok belirgin biçimde Roma kaya mezarları olmasıdır. Bu yapıların çoğu bugün ancak giriş kapılarının oyulma tarzı ile ayırt edilebilmektedir. Mezar odalarının iç yapısı zaman içinde değiştirilerek farklı kullanım amaçlarına adapte edilmiş olsa da, bazı odalarda hala klineler mevcuttur. Vadideki yapıların büyük kısmı ise mesken, güvercinlik veya ahır/ağıldır.
Öte yandan, ‘Giriş’ kısmında da değindiğimiz gibi, Ağırnas’ta rastladığımız bazı güvercinlikler antik Roma ‘columbarium’ larına benzemektedir. Roma İmparatorluğu’nda yaygın olan ve birçok farklı ülkede bulunan bu yeraltı yapıları ölülerin küllerinin konduğu kapları muhafaza eden ve duvara oyulmuş küçük nişlerden oluşan konik yapılardır. Ağırnas / Koramaz Vadisi’nde bulunan güvercinliklerin en az dördünün antik çağda kazılmış columbarium’lar olduğunu düşünüyoruz.
Ağırnas / Koramaz Vadisi’nde bulunan bu kaya yerleşimlerinin Kapadokya’daki benzerlerinden bir diğer farkı ise büyüklüğüdür. 154 kaya oyma yapısıyla vadinin sadece bu kısmı bile benzerlerinden kat be kat büyüktür. Bir örnek vermek gerekirse; Zelve Açıkhava Müzesi’nde ziyaret edilebilen, iki farklı vadiye yayılmış toplam kaya oyması mesken sayısı 67’dir
